Πριν από χρόνια, ένας σπηλαιοδύτης μου είπε μια πολύ σωστή κουβέντα: «Μπορείς να αντέξεις λίγες εβδομάδες χωρίς φαγητό, λίγες μέρες χωρίς νερό, αλλά λίγα δευτερόλεπτα μόνο χωρίς αέρα».
Αυτή η πρόταση συνοψίζει πόσο ουσιώδες είναι να εξασφαλίζουμε επαρκές απόθεμα και εφεδρική παροχή αερίου προτού καταδυθούμε. Είτε εξερευνούμε τις σκοτεινές εσοχές ενός συστήματος σπηλαίων, είτε κολυμπάμε στα διάφανα νερά ενός ηλιόλουστου υφάλου σε βάθος έξι μέτρων, αν βρεθούμε ξαφνικά χωρίς αέρα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα αμέσως. Όταν δεν έχουμε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία μία τέτοια κατάσταση, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι θανατηφόρο. Ας εξετάσουμε κάποιες περιπτώσεις ατυχημάτων λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων αερίου.
Η φύση του προβλήματος
Η θάλασσα δεν συγχωρεί τα λάθη των αυτοδυτών και κάποιες φορές δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία. Σύμφωνα με έρευνα της DAN απο 153 περιστατικά για τη νόσο απο αποσυμπίεση, η έλλειψη παροχής αέρα ή άλλου αερίου έπαιξε ρόλο σε τουλάχιστον 29 (σχεδόν το ένα πέμπτο) των ατυχημάτων αυτών. Σύμφωνα με την έρευνα, μεταξύ αυτών ήταν 5 σόλο αυτοδύτες οι οποίοι δεν είχαν πρόσβαση σε βοήθεια. Σε 15 περιπτώσεις, τα ζευγάρια είχαν χωριστεί σκόπιμα ή είχαν χάσει την επαφή τους προτού ξεμείνουν από αέρα. Σε 2 περιπτώσεις οι αυτοδύτες δεν είχαν ελέγξει την ποσότητα αερίου που είχαν μαζί τους και ξεκίνησαν την κατάδυση με σχεδόν άδειες φιάλες. Σε μία περίπτωση, ο αυτοδύτης χρησιμοποιούσε ένα Rebreather τόσο κακοσυντηρημένο που ο σωλήνας παροχής οξυγόνου ήταν μερικώς φραγμένος. Ένας άλλος αυτοδύτης κατανάλωσε σχεδόν όλο το αέριο του στη διαδρομή για την σπηλιά όπου σκόπευε να καταδυθεί.
Η έρευνα αυτή είναι ενδεικτική της ανάγκης για περαιτέρω εξέταση των συνθηκών που οδηγούν σε τέτοια περιστατικά. Τα λάθη και τα προβλήματα που έχουν αφήσει κατά καιρούς τους αυτοδύτες χωρίς αέριο είναι πολλά και διαφορετικά. Σε τέτοιες καταστάσεις οδηγούν κυρίως οι παρακάτω παγίδες:
Έλλειψη επίγνωσης της κατάστασης (απόθεμα αερίου), διάσπαση προσοχής- Περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως υπέρβαση προγραμματισμένου βάθους, ρεύματα, έκθεση στο κρύο, μπλέξιμο σε ξένα σώματα στο βυθό και νάρκωση
- Αστοχία ρυθμιστή πίεσης λόγω κακής ή καθόλου συντήρησης
- Αστοχία στον δακτύλιο / φλάντζα στεγανοποίησης (o-ring), αστοχία σε σωλήνες και στο διάφραγμα του ρυθμιστή
- Ανεξέλεγκτη ροή αερίου (free flow) λόγω άμμου, ξένων σωμάτων ή σχηματισμού πάγου στο δεύτερο στάδιο του ρυθμιστή
- Λανθασμένες ενδείξεις ή έλλειψη μανόμετρου
- Λανθασμένο στήσιμο εξοπλισμού
- Βλάβη λόγω σύγκρουσης, τριβής ή αιχμηρού αντικειμένου στο βυθό
- Αστοχία επιστομίου του δευτέρου σταδίου
- Ανεπαρκής ποσότητα αερίου ή λάθος στο γέμισμα.
Ένας αυτοδύτης πρέπει να θεωρήσει τον εαυτό του τυχερό όταν προειδοποιηθεί για την έλλειψη αερίου που θα ακολουθήσει. Ένα free-flow, μία ορατή διαρροή αερίου ή ένας ανεπαρκής ρυθμιστής ίσως αποτελέσουν επαρκείς προειδοποιήσεις για να μπορέσει να κάνει μία ελεγχόμενη ανάδυση προτού ξεμείνει εντελώς απο αέριο. Η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική όταν η απόπειρα εισπνοής έχει ως αποτέλεσμα μια γουλιά νερό, ή καθόλου αέρα και το αποτέλεσμα συχνά δεν είναι ωραίο.
Ανυποψίαστος δύτης
Αν πιστεύετε πως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί σε σας, σκεφτείτε το ξανά. Ακόμα και οι πιο έμπειροι δύτες αντιμετωπίζουν προβλήματα και αν δεν είναι προετοιμασμένοι, το τίμημα μπορεί να είναι πολύ υψηλό.
Μία τέτοια περίπτωση ήταν του έμπειρου 42χρονου τεχνικού αυτοδύτη και εκπαιδευτή καταδύσεων που έκανε μία σόλο κατάδυση από στεριά για να δοκιμάσει ένα Rebreather. Σύμφωνα με την έκθεση της DAN, ο αυτοδύτης έμεινε από αέρα και μη έχοντας εφεδρική πηγή αέρα, προσπάθησε να βγει στην επιφάνεια. Αργότερα, βρέθηκε στο βυθό με το επιστόμιο έξω από το στόμα του. Ως αιτία θανάτου καταγράφηκε ο «πνιγμός λόγω εμβολής αέρα, ταχείας ανάδυσης και ανεπαρκούς ποσότητας αερίου». Από την έρευνα δεν έγινε σαφές τι συνέβη σε αυτή την κατάδυση. Ο αυτοδύτης ίσως θεώρησε πως ο κίνδυνος σε μία σόλο κατάδυση είναι μικρός, πως θα ήταν μία σύντομη κατάδυση, ή πως ίσως οι ικανότητές του ήταν πολύ μεγαλύτερες από τις απαιτήσεις της κατάδυσης που σκόπευε να κάνει και συνεπώς η εναλλακτική πηγή αέρα ή το ζευγάρι ήταν προφυλάξεις που δεν χρειαζόταν να πάρει. Όπως έδειξε αυτό το ατύχημα δεν θα πρέπει ποτέ να υπερεκτιμούμε τις δυνατότητές μας ή να υποτιμούμε την ανάγκη τήρησης καθιερωμένων πρωτοκόλλων ασφάλειας.
Μία θανατηφόρα απόφαση;
Το παρακάτω ατύχημα αφορά 47χρονό έμπειρο αυτοδύτη επιπέδου Rescue ο οποίος έκανε μία κατάδυση σε ναυάγιο με σκοπό να το κινηματογραφήσει. Έκλεισε τον βομβητή του καταδυτικού του υπολογιστή για να μην καταγραφούν στον ήχο του βίντεο, ενώ σε όλη τη διάρκεια της κατάδυσης το ζευγάρι του ήταν απασχολημένο με παρόμοια δραστηριότητα στην άλλη πλευρά του ναυαγίου. Ο αυτοδύτης καταδύθηκε σε βάθος 44 μέτρων. Στο 16ο λεπτό της κατάδυσης συνειδητοποίησε πως είχε μείνει από αέρα. Ακολούθησε μία ταχύτατη ανάδυση μέχρι το αγκυρόσκοινο από τα 42 μέτρα μέχρι τα 18. Ο Divemaster που βρισκόταν εκεί προσπάθησε να τον βοηθήσει. Για κάποιον λόγο όμως αυτοδύτης αρνήθηκε την εναλλακτική πηγή αέρα και παρουσίαζε σύγχυση. Ο Divemaster τον βοήθησε να φτάσει στην επιφάνεια, αλλά εκεί έχασε τις αισθήσεις του και δεν μπόρεσαν να τον επαναφέρουν. Η αιτία θανάτου καταγράφηκε σαν «εμβολή αέρα λόγω ανεξέλεγκτης ανάδυσης και ανεπαρκές απόθεμα αέρα».
Διαβάζοντας την έκθεση του ατυχήματος αναρωτιόμαστε μήπως ο αυτοδύτης μπορούσε να είχε αποφύγει μία τέτοια ανάδυση αν δεν είχε απενεργοποιήσει τους συναγερμούς στον καταδυτικό του υπολογιστή. Πιθανότατα ήταν αφοσιωμένος στην κινηματογράφηση και δεν παρακολούθησε την κατανάλωση αερίου. Αν είχε προειδοποιηθεί για το μειωμένο απόθεμα αερίου, εκτός απροόπτου θα είχε κάνει μία ελεγχόμενη ανάδυση χωρίς άλλα προβλήματα. Δεν θα μάθουμε ποτέ τι θα συνέβαινε, αλλά το περιστατικό μας θυμίζει να εκμεταλλευόμαστε όλα τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας για να διατηρούμε επίγνωση της κατάστασης κατά τη διάρκεια μίας κατάδυσης.
Η σημασία του προγραμματισμού
Όταν ερχόμαστε σε επαφή με πιο απαιτητικά καταδυτικά περιβάλλοντα, είναι απολύτως απαραίτητο να σχεδιάζουμε τις καταδύσεις μας προσεκτικά και να ακολουθούμε τις καθιερωμένες διαδικασίες ασφαλείας για να μειώσουμε στο ελάχιστο τους κινδύνους. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο όταν μιλάμε για το απόθεμα αερίου σε καταδύσεις «οροφής» όπως λέγονται.
Μία τέτοια περίπτωση είναι εκείνη του 33χρονου αυτοδύτη με 10 χρόνια εμπειρίας. Πραγματοποιούσε διείσδυση σε βαθύ ναυάγιο με το ζευγάρι του όταν κάποια στιγμή χωρίστηκαν. Όταν ο αυτοδύτης δεν αναδύθηκε στο χρόνο που είχαν συμφωνήσει, τον αναζήτησαν δύτες έρευνας και διάσωσης. Αργότερα την ίδια μέρα βρέθηκε το σώμα του στο αμπάρι του πλοίου. Η φιάλη του ήταν άδεια. Η έκθεση αναφέρει πως δεν είχε χρησιμοποιήσει σχοινί ασφαλείας για τη διείσδυση στο ναυάγιο.
Όπως και στο περιστατικό του αυτοδύτη που είχε απενεργοποιήσει τους συναγερμούς του καταδυτικού του υπολογιστή, το περιστατικό αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη τήρησης αυστηρών διαδικασιών ασφαλείας. Όταν δεν είναι εφικτή η άμεση ανάδυση – όπως σε ένα ναυάγιο – οι αυτοδύτες πρέπει να έχουν μαζί τους επαρκές απόθεμα αέρα για να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε περιστατικό τους προκύψει μέσα στο νερό. Αν ο αυτοδύτης είχε σχεδιάσει την κατάδυση πιο προσεκτικά και αν είχε χρησιμοποιήσει σχοινί για να βρει τον δρόμο του, ίσως να είχε βγει από το ναυάγιο προτού
τελειώσει το απόθεμα αερίου του.
τελειώσει το απόθεμα αερίου του.
Ετοιμότητα και κατάλληλες δεξιότητες
Η ετοιμότητα στην κατάδυση έχει πολλές όψεις. Ένας αυτοδύτης δεν πρέπει μόνο να είναι προετοιμασμένος σε ότι αφορά στην επάρκεια αέρα, αλλά και στην επάρκεια ικανοτήτων, εμπειρίας και εκπαίδευσης σε επίπεδο κατάλληλο για την προγραμματισμένη κατάδυση. Καλά θα κάνουμε όλοι μας να αναγνωρίσουμε πως οι δεξιότητες και οι ικανότητές που δεν χρησιμοποιούμε συχνά αρχίζουν γρήγορα να φθίνουν. Για τους αυτοδύτες που δεν καταδύονται συχνά, αυτό σημαίνει πως πρέπει να αφιερώσουν λίγο περισσότερο χρόνο και προσπάθεια για να αναβαθμίσουν τις ικανότητές τους και να βεβαιωθούν πως ο εξοπλισμός τους είναι σε καλή κατάσταση. Αν δεν το κάνουν προκαλούν την τύχη τους.
Μία τέτοια περίπτωση ήταν του 57χρονου αυτοδύτη με πιστοποίηση πρώτου επιπέδου ανοιχτής θαλάσσης, ο οποίος είχε περισσότερα από 30 χρόνια εμπειρίας, αλλά καταδυόταν σπάνια. Οι περισσότερες καταδύσεις του είχαν γίνει σε γλυκό νερό, αλλά σε αυτή την περίπτωση καταδυόταν από σκάφος στη θάλασσα. Ο αυτοδύτης και το ζευγάρι του καταδύθηκαν σε βάθος 24 μέτρων. Περίπου 15 λεπτά αργότερα, έκανε σήμα στο ζευγάρι του πως του είχε τελειώσει ο αέρας και του τράβηξε το ρυθμιστή από το στόμα. Προσπάθησαν να μοιραστούν την πηγή αέρα, αλλά ο πανικός κατέλαβε τον αυτοδύτη που είχε μείνει από αέρα. Προσπάθησε να βγει γρήγορα στην επιφάνεια, όπου έχασε τις αισθήσεις του. Μεταφέρθηκε σε τοπικό νοσοκομείο και υποβλήθηκε σε θεραπεία σε υπερβαρικό θάλαμο. Δεν ανταποκρίθηκε στη θεραπεία και αργότερα πέθανε.
Η επίσημη αιτία θανάτου ήταν πνιγμός λόγω εμβολής αέρα, ανεξέλεγκτη ανάδυση και ανεπαρκές απόθεμα αερίου. Το δίδαγμα αυτής της ιστορίας είναι πως οι διαδικασίες που ακολουθούνται σε επείγουσες καταστάσεις όπως η απώλεια αέρα πρέπει να εξασκούνται συνεχώς. Αν δεν τις έχουμε εξασκήσει πρόσφατα και τις χρειαστούμε ξαφνικά δεν μπορεί ο εγκέφαλο μας να τις ανασύρει και ο μετρητής στρες του μυαλού μας θα χτυπήσει κόκκινο! Όταν επικρατεί ο πανικός, οι πιθανότητες να επιλύσουμε προβλήματα με επιτυχία μειώνονται δραστικά. Σωστή προετοιμασία σημαίνει εξάσκηση των διαδικασιών αντιμετώπισης επειγόντων περιστατικών μέχρι να μας γίνουν δεύτερη φύση.
Η κατάδυση είναι τόσο ασφαλής όσο εμείς την κάνουμε ασφαλή. Όταν αναγνωρίσουμε πόσο ζωτικής σημασίας είναι το απόθεμα αερίου που έχουμε μαζί μας και κάνουμε τα απαραίτητα βήματα για να το εξασφαλίσουμε, μειώνουμε στο ελάχιστο τις πιθανότητες να μείνουμε στο βυθό χωρίς αέρα.
Άρθρο του Rick Layton για την DAN EUROPE. Δημοσιεύτηκε στο ALERT DIVER 01/2012 σε μετάφραση Βιβιάνας Δελιδάκη
Επιμέλεια Κώστας Ανδρεάδης ©
